Κληρονομητήριο: Η πιστοποίηση των κληρονόμων και των ποσοστών τους

Το κληρονομητήριο και το κοινό κληρονομητήριο

Από το συνδυασμό των διατάξεων για το κληρονομητήριο του ΑΚ (άρθρα 1956 επ.) προκύπτει ότι το κληρονομητή­ριο μπορεί να πιστοποιεί κληρονομικά δικαιώματα ενός ή περισσοτέρων κληρονόμων, με βάση περισσότερες κλη­ρονομικές διαδοχές με πολλά κληρονομούμενα πρόσωπα και ότι την έκδοση και παροχή κληρονομητηρίου μπορεί να ζητήσει και ο κληρονόμος του κληρονόμου (βλ. Μπαλής, ΚληρΔ, παρ. 254), είναι δε αυτονόητο ότι στην περίπτωση αυτή ο κληρονόμος του κληρονόμου μπορεί να ζητήσει την έκδοση κληρονομητηρίου για τον εαυτό του ως προς την κληρονομιά του από αυτόν κληρονομηθέντα και για τον κληρονομηθέντα από αυτόν ως προς την κληρονομιά του από τον τελευταίο κληρονομηθέντα, δηλ. να σωρεύσει στο ίδιο δικόγραφο δύο αιτήσεις, έκδοσης κληρονομητη­ρίου ή ενδεχομένως και περισσότερες όταν οι κληρονο­μούμενοι είναι περισσότεροι από δύο, αυτή δε η σώρευση είναι επιτρεπτή (ΕφΘεσ 660/1989 Αρμ 1989,452, ΜΠρΠειρ 2203/2013 Nomos).

Το πιστοποιητικό κληρονομητηρίου.

Περαιτέρω, κατά τις συνδυασμένες διατάξεις των άρθρων 1956 έως 1961 ΑΚ, καθώς και των άρθρων 819 επ. ΚΠολΔ, το Δικαστήριο της κληρονομιάς, ύστερα από αίτηση του κλη­ρονόμου, του παρέχει πιστοποιητικό για το κληρονομικό του δικαίωμα και τη μερίδα που του αναλογεί (κληρονομητήριο), υπό την προϋπόθεση της αποδεδειγμένης συνδρομής των προϋποθέσεων, που ορίζονται προς τούτο από τις διατάξεις που αναφέρθηκαν.

Ο δανειστής της κληρονομιάς και η δυνατότητα να εκδώσει κληρονομητήριο.

Στις διατάξεις αυτές ο όρος «κληρονό­μος» τίθεται υπό την αυστηρή τεχνική έννοια αυτού, που δεν δικαιολογεί την σε άλλο πρόσωπο (πλην των στο νόμο οριζομένων — βλ. άρθρο 819 ΚΠολΔ) επέκταση του δικαιώμα­τος προς έκδοση κληρονομητηρίου. Γίνεται όμως δεκτό από την ερμηνεία των σχετικών διατάξεων ότι ο δανειστής της κληρονομιάς ή του κληρονόμου μπορεί, εφόσον αποδείξει ότι ο κληρονόμος απέκτησε την κληρονομιά, να ζητήσει την επ`ονόματι αυτού του κληρονόμου χορήγηση κληρονομη­τηρίου, καθ`όσον στην περίπτωση αυτή, η αίτηση συνιστά άσκηση περιουσιακού δικαιώματος του κληρονόμου και συ­νεπώς δικαιούται να ασκήσει αυτό πλαγιαστικώς ο δανειστής κατ`άρθρα 69 και 72 ΚΠολΔ, ενώ δεν δικαιούται να προβεί αυτός πλαγιαστικά στην δήλωση αποδοχής κληρονομιάς για λογαριασμό του κληρονόμου, γιατί αυτό είναι προσωπικό δικαίωμα του κληρονόμου (Γ. Μπαλή, Κληρ. Δ., παρ. 25, έκδ. γ`).

Ποιος θεωρείται δανειστής της κληρονομιάς;

Ως δανειστής της κληρονομιάς ή του κληρονόμου νοείται όποιος έχει οποιαδήποτε απαίτηση και έννομο συμφέρον να επιδιώξει το δικαίωμα αυτό του κληρονόμου. Επομένως, δανειστής του κληρονόμου λογίζεται και αυτός που έχει εναντίον του αξίωση για λύση της μεταξύ τους κοι­νωνίας, με δικαστική διανομή, επί κληρονομιαίου ακινήτου. Ο τελευταίος μπορεί στην περίπτωση αυτή να ζητήσει την έκδοση κληρονομητηρίου επ`ονόματι του κληρονόμου καθώς επίσης και του κληρονόμου αυτού, προκειμένου να μεταγράψει αυτό (κληρονομητήριο) και να επιδιώξει πε­ραιτέρω τη διανομή του επικοίνου ακινήτου. Ο δανειστής ζητώντας την κατά τον ανωτέρω τρόπο παροχή κληρονο­μητηρίου, πρέπει να επικαλεστεί και αποδείξει την αποδο­χή της κληρονομιάς από τον κληρονόμο (ΕφΠειρ 858/2008 με παραπομπές στη θεωρία και νομολογία ΤΝΠ ΔΣΑ, ΕφΑΘ 2808/2011,4416/1999, ΜΠΠειρ 248/2009 Nomos). Περαι­τέρω, αυτός που επιδιώκει την έκδοση κληρονομητηρίου γιατί έχει αξίωση προς λύση με δικαστική διανομή της υφισταμένης κοινωνίας επί κληρονομιαίου ακινήτου, πρέ­πει, για την νομιμοποίηση του, να μνημονεύει στην αίτηση για τη χορήγηση κληρονομητηρίου και το φερόμενο ως επίκοινο ακίνητο (ΕφΑΘ 4416/1999 ΕλλΔνη 1999, 1608, ΕφΘεσ 1169/79 ΝοΒ 28,54).

Πρέπει να μνημονεύονται στο κληρονομητήριο τα ακίνητα της κληρονομιάς;

Ωστόσο στο κληρονομητήριο δεν απαιτείται να μνημονεύεται το εν λόγω ακίνητο (αντιθ. ΕφΑΘ 4416/1999 ό.π., ΕφΘεσ 1169/79 ό.π.), διότι το κληρο­νομητήριο είναι πιστοποιητικό, το οποίο παρέχεται για το κληρονομικό δικαίωμα του κληρονόμου και για τη μερίδα που του αναλογεί, όχι δε πιστοποιητικό για τα καθέκαστον στοιχεία της κληρονομιάς, εκτός αν υπάρχει διαδοχή εκ δι­αθήκης η οποία περιέχει διατάξεις περί εγκαταστάσεως επί δήλου ή κληροδοσίας ή καταπιστεύματος (βλ. Κεραμεύς/ Κονδύλης/Νίκας (-Αρβανιτάκης), ΚΠολΔ II (2000) 820 αριθ. 1, Σπυριδάκης, Το κληρονομητήριο, εκδ. 1998, σελ. 75–76, Παπαδοπούλας, Αγωγές κληρονομικού δικαίου, 1995, τόμος β`, σελ. 189). Εξάλλου, η μνεία του ακινήτου στο κληρονο­μητήριο δεν είναι απαραίτητη ούτε για τη μεταγραφή αυ­τού στο γραφείο μεταγραφών, με την οποία (μεταγραφή) ο κληρονόμος αποκτά κυριότητα εττίτου ακινήτου (ΑΚ1845, 1198, βλ. και ΑΠ 179/1992 ΕΕΝ 1993, 262), αφού σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1195 και 1197 ΑΚ, ναι μεν η μεταγραπτέα αποδοχή κληρονομιάς πρέπει να προκύπτει από δημόσιο έγγραφο, ωστόσο εάν από την τελευταία δεν προκύπτει η ταυτότητα του ακινήτου ή το εμπράγματο δι­καίωμα που αφορά η αποδοχή, ο αϊτών τη μεταγραφή πα- ραδίδει στο γραφείο μεταγραφών έκθεση που υπογράφεται από αυτόν και περιέχει και τα στοιχεία αυτά (ΑΠ 624/2001 Nomos, ΜΠρΚαρδ 232/1988 ΑρχΝ 1988,518). Το ίδιο γίνεται δεκτό και για την περίπτωση μεταγραφής κληρονομητηρί­ου από το οποίο δεν προκύπτει η ταυτότητα του ακινήτου (βλ. Φίλη στον ΑΚ Γεωργιάδη — Σταθόπουλο άρθρα 1197, 248/2009 ΜΠρΠειρ Nomos).

Μπορεί να εκδοθεί κληρονομητήριο από το δανειστή για κληρονόμους για τους οποίους δεν έχει απαίτηση;

Περαιτέρω, κληρονομητήριο μπορεί να ζητήσει ο δανειστής μόνο για τον κληρονόμο εναντίον του οποίου έχει απαίτηση, όχι για άλλους κληρονόμους (ΜΠρΡοδου 37/2012 Nomos).

Πότε αποκτάται η κληρονομιά και τι ισχύει με την αναδρομικότητα;

Από το συνδυασμό των διατάξεων 1846, 1193, 1194, 1195, 1198, 1199, 1956, 1961, 1962, 1963 ΑΚ, 819, 821, 822 ΚΠολΔ προκύπτει ότι η κληρονομική διαδοχή, είτε αυτή χωρεί από το νόμο είτε από διαθήκη, αποτελεί παράγωγο τρόπο κτήσης κυριότητας των κινητών και ακινήτων κληρονομιαίων πραγμάτων, η κυριότητα όμως των ακινήτων που περιλαμ­βάνονται στην κληρονομιά, όπως και κάθε άλλο εμπράγματο δικαίωμα σ` αυτά, μεταβιβάζεται στον κληρονόμο αναδρομι­κά από το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου, μόνο εάν αυτός (κληρονόμος) αποδεχθεί με δημόσιο έγγραφο την κληρονομιά και η αποδοχή αυτή μεταγράφει ή εκδοθεί κλη- ρονομητήριο και μεταγράφει αυτό (βλ. ΑΠ 2248/2014 ΧρΙΔ 2015,430, ΑΠ 383/2014,28/2016 σε ΝΟΜΟΣ). Η κυριότητα του κληρονόμου επί των κληρονομιαίων ακινήτων τελεί υπό την αποτελούσα αίρεση δικαίου (condictio juris) προαναφερθείσα μεταγραφή (βλ. ΟλΑΠ 7/2004 ΕλλΔνη 2005,1475· ΑΠ 985/2008 ΤΝΠ-ΝΟΜΟΣ).

Πώς μεταγράφεται στο κτηματολόγιο το κληρονομητήριο;

Η μεταγραφή λαμβάνει χώρα μετά από αίτηση προς τον υποθηκοφύλακα ή προς τον προϊστάμενο του Κτηματολογικού Γραφείου του κληρονόμου αλλά και όποιου δι­καιολογεί έννομο συμφέρον, όπως είναι και οι δανειστές του κληρονόμου, όταν πρόκειται να διενεργήσουν εκτέλεση σε βά­ρος του οφειλέτη τους που έχει τίτλο κτήσης κυριότητας αλλά δεν το μεταγράφει (Βαθρακοκοίλης, ΕΡΝΟΜΑΚ, τόμ. Δ`, ημιτομ. Β`, άρθρο 1194, πλ. αρ. 3 σελ. 334).

Το κληρονομητήριο για κληρονόμους αλλοδαπών κληρονομουμένων

Η χορήγηση ή μη κληρονομητηρίου σε κληρονόμους αλλοδαπών κληρονομουμένων εξαρτάται από την ύπαρξη διεθνούς δικαιοδοσίας των ελληνικών δικαστηρίων και την ανάγκη παροχής της ζητούμενης ένδικης προστασίας. Τα ημεδαπά επομένως δικαστήρια ενώπιον των οποίων υποβάλλονται αιτήσεις παροχής κληρονομητηρίου από κληρονόμους αλλοδαπών κληρονομουμένων θα πρέπει κατά κύριο λόγο να ερευνούν για να διαπιστώσουν την ύπαρξη του συνδετικού εκείνου στοιχείου που θεμελιώνει τη διεθνή δικαιοδοσία τους για την έκδοση του ζητούμενου κληρονομητηρίου.

Η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων στην έκδοση κληρονομητηρίου.

Έτσι, αν ο αλλοδαπός κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία ή διαμονή του στην Ελλάδα, αρμόδιος για τη χορήγηση του κληρονομητηρίου είναι ο ειρηνοδίκης του τόπου της κατοικίας ή διαμονής του (άρθρο 1956 ΑΚ σε συνδ. με τα άρθρα 810 και 819 εδ. α΄), που λόγω αυτής της κατά τόπο αρμοδιότητας έχει διεθνή δικαιοδοσία (άρθρο 3 παρ. 1 ΚΠολΔ) για την έκδοση του ζητούμενου κληρονομητηρίου. Εάν αντίθετα ο κληρονομούμενος δεν είχε κατοικία ή διαμονή στη χώρα μας, άφησε όμως περιουσιακά στοιχεία, αρμόδιος για την χορήγηση του κληρονομητηρίου είναι ο ειρηνοδίκης στην περιφέρεια του οποίου βρίσκεται η περιουσία του (άρθρο 40 σε συνδ. με 740 ΚΠολΔ), που λόγω ακριβώς της δωσιδικίας της περιουσίας έχει διεθνή δικαιοδοσία στην προκειμένη περίπτωση. Ως περιουσία δε, κατά τη διάταξη του άρθρου 40 ΚΠολΔ, νοείται κάθε αντικείμενο που έχει χρηματική αξία, ανεξάρτητα εάν πρόκειται περί πράγματος ή δικαιώματος και αδιάφορα από ποιόν κλάδο του ουσιαστικού δικαίου πηγάζει. Πάντως, το ειρηνοδικείο της τελευταίας κατοικίας ή διαμονής του αλλοδαπού κληρονομουμένου έχει διεθνή δικαιοδοσία για την παροχή κληρονομητηρίου ακόμα και στην περίπτωση που δεν υπάρχουν κληρονομιαία στοιχεία στην Ελλάδα. Ο κληρονόμος αλλοδαπού κληρονομουμένου δικαιούται να υποβάλλει αίτηση παροχής κληρονομητηρίου στον κατά τόπο αρμόδιο ειρηνοδίκη, ανεξάρτητα αν αναγνωρίζεται ή όχι ο θεσμός του κληρονομητηρίου στην αλλοδαπή, καθώς ο θεσμός αυτός είναι δικονομικός και αποσκοπεί, μεταξύ άλλων, και στη προστασία των συναλλαγών στην Ελλάδα των τρίτων μετά του κληρονόμου και στην τακτοποίηση των ζητημάτων που προκύπτουν από την κληρονομιά. Πλην όμως, στην περίπτωση αυτή το εφαρμοστέο δίκαιο είναι κατ’ άρθρο 28 ΑΚ το δίκαιο της ιθαγένειας που είχε ο κληρονομούμενος κατά το χρόνο του θανάτου του, ανεξάρτητα από τον τόπο του θανάτου του, το οποίο αλλοδαπό δίκαιο λαμβάνεται αυτεπαγγέλτως υπόψη από το Δικαστήριο κατ’ άρθρο 337 ΚΠολΔ (Αλ. Βάρκα — Αδάμη, Το Κληρονομητήριο, έκδ. Νομική Βιβλιοθήκη 2013, σελ. 42–43, ΜΠρΡοδ530/2010, 777/2009, 634/2009, 578/2004, δημοσιευμένες στην ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).